İÇ BALİSTİK!
Merminin ve ya saçmanın , ateşli silahlardan çıkış anını ve ya hareketlerini , inceleyen bilim dalına balistik denir! İÇ ve DIŞ balistik olarak adlandırılır.
Bir de Terminal balistik vardır, hedefteki etkileri inceler va açıklar , biz burada onu tanıtmayacağız!
Ateşleme esnasında, namlu içinde geçen reaksionları (gaz basıncının namlu üzerinde etkilerini, ateşleme süresini, faydalı ve zararlı gaz etkilerini vs.) İÇ BALİSTİK açıklar.
Namludan çıktıktan sonra ( kurşunun hızını, gideceği mesafe ve çizdiği yol, saçma dağılımını, hedefe isabet eden saçma adetini, hava ve rüzgerın etkilerini de) DIŞ BALİSTİK inceler ve açıklar.
Barutun namlu içinde yanması saniyenin çok, çok altında oluşur, yaklaşık 1500m/s. bu ateşleme esnasında namlu içinde vuruşa benzer reaksion oluşur.
Barutun ateşlenmesi, gaz basıncını meydana getirir ki, bu basınç da saçmalar ve namlu üzerinde basınç oluşturur, silah kapalı olduğundan, saçmalar ileriye doğru ilerlemeye başlar. Namlular bu basıncın iki katı basıncına, dayanıklı üretilir.En büyük basınç fişek yatağının hemen önünde oluşur.
Yanan barut gazları, iş yapan gazlardır, onlar saçmaya başlangıç hızını verir.
Namlu içindeki saçma hızını ayrı, ayrı yerlerde ölçersek, hız eğrisi meydana gelecektir bu hız eğrisi ve basınç Kurşunun gazların etkisi altında, namludan çıkış hızı önem taşır.
Prensip olarak başlangıç hızı Vo, ne kadar büyük ve en yüksek basınç Pm, ne kadar düşükse, o ateşleme için, balistik karakteristiği (Özelliği) o kadar daha iyidir, diyebiliriz.Yalnız bu bağlam, bir birine bağlı sınırlar içinde gelişir.Gaz basıncı namlu içine daha doğrusu, fişek yatagında oluşacak olan basınç, ortalama 450-500 kg/cm² olmalı.
Böyle bir basınç olduğunda, kurşunun başlangıç hızı, namlu çapına bakmaksızın, ortalama 350-400m/s. de olacaktır.Namlu içindeki gaz basıncı bu rakkamları geçerse, hem silahın titreşimi artacaktır, hem de namlunun parçalanma riski olacaktır.
Belirli bir güç, çok kısa kısa bir süre için, sert bir malzeme üzerine basınç yaparsa, titreşim meydana geleceğini hepimiz biliriz, av silahlarında da, böyle bir sonuç meydana geliyor.
Titreşim dalgaları ilk önce fişek yatağında oluşur, ondan sonra namlu ucuna doğru kamerton titreşimi gibi yayılır. Çift namlularda bu titreşimler, ateş edilmyen namlu üzerinde de etki yapar, bu titreşimler süper pozelerde, çiftelere göre daha azdır.
Namluların dalgalı titreşimleri, tüfeğin geri tepmesiyle ve namlu uzunluklarıyla bağlantılıdır, bunun için uzun namluu silahlada, dalga hareketi yukarıya doğru iken kesilir, kısa namlular ise dalganın titreşim hareketi, hareketi aşağıya doğru iken kesilirler. Ayni zamanda bu titreşimler, namlunun çapı ve uzunluğuyla da eşleşirler.
Еn uygun, сaçma başlangıç hızı, ortalama 375m/s. dir. Bilinmektedir ki,saçmanın, başlangıç hızı ne kadar büyükse, karşılaştığı direnç o kadar büyük olacaktır. Denemeler şunu gösterir ki, 40-50m. mesafeye giden ve başlangıç hızları 400m. olan saçmalar, başlangıç hızlarını, dağılımını ve güçlerini, 375m. başlangıç hızıyla çıkan saçmalarla, ayni seviyeye gelirler! 400m. den daha yüksek, başlangıç hızından daha yüksek hızla sadece nikelajlı saçmalarıla ve yahutta saçmalar plastik toplayıcı(kosentratör) içinde olan fişeklerle, ateş edilmesi tevsiye edilir.
Barutun yanan gaz basıncı ve saçma ağırlığı arasında, bir bağlam ve bağlantı vardır.
Mesela saçma ağırlığını 1 gr. arttırırsak, kara barut basıncı 7-8kg/cm. de artırır.
Dumansız barut ise12 çaplı bir tüfekte 15kg/cm. 16 çapta bir tüfekte ise 22kg/cm. basıncı arttırır!
Böyle bir bağlantı ayrı saçma çeşitlerinde de oluşur.
Nikelajlı, normalinden fazla antimon olan saçmalar ve ya zink (çinkolu) saçmalar, gaz basıncını 15 bar kadar arttırır!
Gaz basıncının byümesinde, güçlü kapsullerin de büyük rolü var 100kg/cm.kadar, basıncı yükseltebilirler gücüne göre!
Basıncın artmasında, fişeklerde büyük rol oynarlar, hele ki, fişek yatağına uyumlu değilseler!
Ama saçma ağırlığını 1gr. düşürürsek, saçma hızını otomatik olarak ortalama 5m/s. de artacaktır!
Barut miktarını 0,1gr. arttırırsak, saçma hızında ve basınçta önemli değişikler oluşur,
mesela- başlangıç hızı 3-5m/s.de artar, basınç ise 20kg/cm² de artar.
Bizim ilgi alanımıza, ateşlemenin süresi de giriyor, yani bu süre iğnelerin kapsul üstüne düşmesinden-merminin namluyu terkedişine kadar zamanı kapsar.
Ateşleme süresi yivlilerde, saniyenin 0,002 si kadar, yivsizlerde ise, saniyenin 0,004 ü kadardır.
Mermi namluyu terk ettiğinde , namlu içi sürtünme, basınç vs. tüm bu reaksionlar biter.
Gaz basıncının mermi üzerinde etkisi namluyu terk ettikten sonra da devam eder ama çok kısa bir mesafe, yani sadece saçmaları, dağıtmaya yarayan bir etki bu.Bu etki namlu ucunda ne kadar çok ve etkili ise, saçmaların dağılımı o kadar büyük olur, bu basınç ne kadar az olursa, saçma dağılımı da kadar küçük olur.
Yalnız bu basınç, 12 çapta bir namlu için 50kg./cm². den az olmamalı,
16 çapta bir namlu için,90kg./cm². den az olmamalı!
Kara barutla ateş edildiğinde, namlu çıkışında , gaz basıncı daha az olur!
Bazen de dumansız barutla dahi ateş edildiğinde , namlu ucunda alev görülür, bu işlem barutun tam yanmamasından kaynaklanır!
Bunun sebepleri, barutun büyük kabuklu olması olabilir, barut tıpaların çapı, namlu çapından küçük olduğundan, kapsulün iyi ateşlenmemesi ve ya barutun kovan içinde, iyi sıkıştırılmamış olması, olabilir!
Böyle sıralarda, saçmaların hızı çok düşük olur ve namlu ucundaki, basınç çok yükselir!
Bu da atış gücünün, çok düşük ollmasına, neden olur.
Barutun, çok iyi sıkıştırılmış olması, iyi bir atış gerçekleşmesi için büyük önem taşır.
Fişek yatağındaki, gaz basıncı, barutun sıkışık olmasına bağlıdır,barut ne kadar güzel sıkıştırılmış ise, o kadar basınç iyi olacaktır, sıkıştırılmış barut ayni zamanda,saçma dağılımına ve hızına da etki yapar.Her çeşit dumansız barut fişek içinde iyi sıkıştırılmış olmalı, serbest, sıkışık olmayan barut iyi yanma geçekleştiremez. Ayni zamanda bu sıkştıma bilnçli olmalı, en uygun basınç 5-10kg. civrında olarak tespitedilmiştir.
Dış Balistik
______________________________
Merminin ve ya saçmanın , ateşli silahlardan çıkış anını ve hareketlerini inceleyen bilim dalına, balistik denir!
Dış balistik, saçmanın ve ya merminin, namludan çıkışından sonraki hareketini inceler! Namlu'yu terk ettikten sonra, saçma dağlımın'ın 15m.-20m. uzaklıktaki, şekli, bir üzüm salkımına benzer, bu (salkım'ın) geniş tarafı önde gider.
Bazı saçmalar, hele ki, namlu'ya sürtünen ve saçma grubunun kenarında kalanlar, genel dağılımdan sapabilirler. Genel saçma demetinin içindeki saçmalar da ayrılamaya başlarlar, namlu çıkışında daha çok deforme olan saçmalar, daha çabuk dağılırlar ve demetin dağılmasına sebep olurlar.
Değişik çaptaki namlular, barutun kalitesinden, basınç gazından ve hızından, namlu uzunluğundan, başka faktörler de var tabi ki, saçma dağılımını, enine ve boyuna etkileyen etgenlerdir bunlar!
Bilinir ki, saçma dağılımı, ne kadar çabuk oluşursa, o kadar saçmalar, rüzgar etkisini daha zor aşacaklardır.
Saçma dağılımın'ın uzunluğu, gideceği hedefin 1/10 ne eşit olursa, o zaman normaldır, diyebiliriz. Yani hedefimiz namlu ucundan itibaren, 30m.ise, saçma dağılımının uzunluğu 3m. olmalı.
Bu misali örnek olarak alırsak(yani saçma dağılımını 3m.olarak görürsek) ve saçma dağılımına bir bütün olarak bakarsak, göreceğiz ki, saçmaların 45% , saçma demetinin uzunluğunun 1m. sonrasında bulunur, bir sonraki 0,50m. de saçmalaın 35% bulunur ve en uç kısmında da, saçmalraın 20 % si kalır.
Bu şartlarda görünen o ki, en çok saçma yoğunlaşması, saçma dağılımının orta kısmında bulunur.
Mesafe uzadıkça , saçma dağılımının uzunluğu ve genişliği büyüyecektir!
Mesela fişek No:3 ile, 3,5mm. saçma çapı, 60m. mesafede'ki saçma dağılımın'ın, genişliği 3m. olacaktır.
Fişek No:7, saçma çapı 2,5 mm.olursa, bu dağılımın genişliği, 7m. olacaktır!
Saçmalrın, işlevsel boyutunu (yaptığı işe), hedefe çarpma hızı ve hedefte dağılımı bu boyutu gösterir!
Bunu anlamak için Bulanje'nin (aparatına), en az ard,arda, 10 atış yapılır.
Elektronik bir ölçme cihazıyla, saçaman'ın (işlevsel boyutu) ve diğer veriler çok daha net anlaşılacaktır ve saçmanın başlangıç hızı da ölçülecektir.
Saçma dağılımını anlamak için 75cm'lik çapta bir yuvarlağa, 35m. mesafeden ateş edilir.
1946 yılında "Vincestır" şirketi, saçmaları plastik toplayıcıya (konsantratör) içine koydu ve saçma dağılımı, hedefteki yuvarlakta 60% tan 80%'e çıktı, bundan sonra "Remington" ve "Pinto" şirketleri de bu uygulamaya geçtiler.
Şaçma dağılımının yoğunlyğunu sağlayan faktörlerden bazıları şunlardır :
Saçma kalitesi, barutun ateşlenmesinden meydana gelen gaz basıncı(namlu içi en yüksek gaz basıncı) fişeğin ön kısmın'ın bükülme şekli ve saçamların deforme olmaları, bütün bunlar saçma dağılmını ve yoğunluğunu etkiler.
Saçmaların yuvarlak ve düzgün olmaları da, yoğunluğu etkiler, deforme olmuş saçmalar, namlu çıkışından sonra sapma yapabilirler. Saçmanın sertliği de yoğunlukta rol oynar, saçma sertliği antimon yüzdesine ve işlemeye bağlıdır, sert saçmalar deforme olmaz ve hedefe daha toplu halde giderler, bunun için biraz pahalı da olsa, fişek üretici şirketleri nikelajlı saçmalar üretirler, bu fişeklerle isabet oranı ve yoğunluk uzun mesafelerde de korunur.
Skeet ve trap atışlarında, ayni zamanda ördek avında bu fişekler çok isabetlidir.
Saçma şekillerin değişmesi, yani saçmanın deforme olmaması için, konsentratörler kulanılır ki, saçma namludan çıkarken sürtünme yapıp deforme olmasın.
Konsntratörler, saçma dağılımını pozitif etkilediler, böyleleikle nikelaj'a da gerek kalamdı, çünkü bildiğimiz üzere nikelajlılar daha pahalıydı, birde namlu içindeki gaz basıncı da 10- 15 bar daha düşmüş oldu.
Saçma ların deformasyonunda gaz basıncının da etkisi çok, gaz basınıcı arttıkça, deforme olan saçmalar da çoğalacaktır ve ya deformasyon daha çok olacaktır.
Bunun için namlu içi basınç, 500kg/cm² yi geçirilmemeye bakılır, kaldı ki, bundan fazlası, zaten namluya da zarar verebilir.
Saçma dağılımında diğer önemli faktörü de, tıpalar oluşturur. Üretici firmaların kendi Fotolaboratuvarlarında, çok gelişmiş fotoaparatlarla(saniyenin milyonda biri hızla ) çekim yapabilen makinalar, bunlarla çekim yapılır ve görülmüştür ki, tıpalar keçe veya plastik olsun, saçmalara doğru gaz kaçırabilirler, bu esnada yüksek ısı saçmaları yumuşatabiliyor ve daha kolay deforme oluyorlar, deforme olan bir saçmayı da düzgün gitmediğini zaten söylemiştik!
Konsentratörler, gaz basıncın'ın saçma aralarına geçmesini önler!
Başka bir faktör (etken), saçmadağılımı için, fişek kıvrımı gelir! Yine çekilen hızlı resimlerle, anlaşılmıştır ki, normal eski bildiğimiz (klasik) fişek kıvrımında, saçma üzerindeki, kapak tıpa(kapakçık) saçmalara çarparak dağılmalarına neden olur, bu nedenle son zamanlarda yıldız şekilli, fişek kıvrımı kullanılır.
Her avcı, saçmanın delici (tahribat gücü) gücü ve saçma dağılımının öldürücü gücünü bilmek ister ve önemlidir de!
Belirtilir ki, tüfek çapına ve fişek dolusunda, kulanılacak saçma ve barut miktarına göre, saçma dağılımı, hedefte isabet yoğunluğu, saçmanın gideceği mesafe oranları da, değişecektir!
Saçma çapını da unutmamak lazım, ne kadar saçma çapı büyükse ve ağarsa o kadar saçma başlangıç hızını koruyabilecek, daha uzak mesafeye gidecek ve delici gücü daha büyük olacaktır.
Bu konuda saçma (dağılımı ve delici gücü) için şokların da önemi vardır.
silndir namludan çıkan saçmalar 38m'ye kadar tahribata yaparlar,
Şoklu namludan çıkan saçmalar 53m'ye kadar tahribat yaparlar.
Gördüğümüz üzere saçmaların belli mesafeden tehribat gücleri vardır ondan sonra güç kaybederler. Kanıtlanmıştır ki, saşmaların, ayni hava şartlarında, uçma mesafeleri saçma çapına bağlıdır.
Gideceği mesafe'yi, saçma çapını 100'le çarparak bulabiliriz!
Mesela: Fişek No:1 de, 4mm.çap vardır!
Yani bu işlemi yaparsak,
4mm x100 = 400m. saçmalar bu durumda 400m. mesafeye gidebilecektir!
Saçmaların tahibat(delici gücü) saçma büyüklüğüne,sertliğine ve saçma hızına bağlıdır.
Daha uzak mesafelerde, daha iri saçmalar, daha büyük son hıza sahiptirler, yani 70m.de ortalama 150m/s.de giderler,
Saçma No:7 ise, ayni hızı, yani (150m./s.)ancak 40m. ye kadar koruyabilir, ondan sonra düşer, bütün bu değerlendirmeler,her iki çeşit saçma için de, başlangıç hızı 360m/s. dir.
Bu da demektir ki, iri saçmalar, ava daha derin gireceklerdir!
Küçük çaptaki saçmalr buna karşın, ava daha fazla miktarda isabet edeceklerdir ama her zaman istenildiği derinliğe ulaşamayabilirler!
Sezon başında tavşana daha küçük çapta saçamalar, kullanabiliriz ama kış ayalarında tüy'ü kış tüyüne bürününce, daha iri saçmalar kullanmalıyz , bu tabi keklik ve diğer avlar için de geçerlidir, kaldı ki, sezon sonlarına doğru av hayvanları ürkmüş olurlar ve daha uzak mesafeden kalkarlar!
Şimdi 4 ayrı nolu fişekle, saçma delici gücünü gösteren bir tabloya bakalım !
Kod: Fişek: No:1 No:3 No:5 No:7
Saçma çapı mm. olarak
4.0 3.5 3.0 2.5
Delinmiş mesafe mm.olarak
12 10 7 5
Saçman'ın hedefi delmesi, cm. olarak, saçman'ın başalngıç hızı yaklaşık 375m/s'de.
60m'de 5.0cm. 4.0cm. 3cm. 2cm.
50m'de 5.5cm. 4.5cm. 4cm. 3cm.
40m'de 7.0cm. 5.0cm. 5cm. 4cm.
30m'de 9.0cm. 7.0cm. 6cm. 5
Burada bilinmesi gereken bir gerçek var o da 38m'den fazla silindir ve 53m'den fazla şoklu namlularda ,isabetler biraz tesadüf olacaktır!
Bazı araştırmalara ve saçma numaralarına göre, saçmaların etkili mesafesi şöyledir!
Kod: Fişek No: saçma çapı mm. etkili mesafe m.
1 4.00 116
2 3.75 108
3 3.50 85
4 3.25 78
5 3.00 66
6 2.75 58
7 2.50 54
8 2.25 33
Saçmanın etkili gücü, hedefe çarptığı andaki hıza bağlıdır, bu hız 180m/s. den aşağı olmamalı!
Saçmaların sekmesi, saçmaların çarpma anında bir açı içinde olursa gerçekleşir, bu açı 10-13 derece iken oluşur!
Saçmalar yere, suya ve diger cisimlere çarptıktan sonra, gücünü kaybederler ve dağılırlar, yine de 100m. mesafede tehlikelidirler!
Yalnız tek kurşunları unutmamalıyız, çünkü onlar sekmeye daha yatkındırlar ve karşıda bir ağaca 60 derecelik bir açıyla isabet ederse, 130m/s'de, 100 dercelik bir açyıla sekebilirler ve avcıya karşı dönebilirler!! —
Merminin ve ya saçmanın , ateşli silahlardan çıkış anını ve ya hareketlerini , inceleyen bilim dalına balistik denir! İÇ ve DIŞ balistik olarak adlandırılır.
Bir de Terminal balistik vardır, hedefteki etkileri inceler va açıklar , biz burada onu tanıtmayacağız!
Ateşleme esnasında, namlu içinde geçen reaksionları (gaz basıncının namlu üzerinde etkilerini, ateşleme süresini, faydalı ve zararlı gaz etkilerini vs.) İÇ BALİSTİK açıklar.
Namludan çıktıktan sonra ( kurşunun hızını, gideceği mesafe ve çizdiği yol, saçma dağılımını, hedefe isabet eden saçma adetini, hava ve rüzgerın etkilerini de) DIŞ BALİSTİK inceler ve açıklar.
Barutun namlu içinde yanması saniyenin çok, çok altında oluşur, yaklaşık 1500m/s. bu ateşleme esnasında namlu içinde vuruşa benzer reaksion oluşur.
Barutun ateşlenmesi, gaz basıncını meydana getirir ki, bu basınç da saçmalar ve namlu üzerinde basınç oluşturur, silah kapalı olduğundan, saçmalar ileriye doğru ilerlemeye başlar. Namlular bu basıncın iki katı basıncına, dayanıklı üretilir.En büyük basınç fişek yatağının hemen önünde oluşur.
Yanan barut gazları, iş yapan gazlardır, onlar saçmaya başlangıç hızını verir.
Namlu içindeki saçma hızını ayrı, ayrı yerlerde ölçersek, hız eğrisi meydana gelecektir bu hız eğrisi ve basınç Kurşunun gazların etkisi altında, namludan çıkış hızı önem taşır.
Prensip olarak başlangıç hızı Vo, ne kadar büyük ve en yüksek basınç Pm, ne kadar düşükse, o ateşleme için, balistik karakteristiği (Özelliği) o kadar daha iyidir, diyebiliriz.Yalnız bu bağlam, bir birine bağlı sınırlar içinde gelişir.Gaz basıncı namlu içine daha doğrusu, fişek yatagında oluşacak olan basınç, ortalama 450-500 kg/cm² olmalı.
Böyle bir basınç olduğunda, kurşunun başlangıç hızı, namlu çapına bakmaksızın, ortalama 350-400m/s. de olacaktır.Namlu içindeki gaz basıncı bu rakkamları geçerse, hem silahın titreşimi artacaktır, hem de namlunun parçalanma riski olacaktır.
Belirli bir güç, çok kısa kısa bir süre için, sert bir malzeme üzerine basınç yaparsa, titreşim meydana geleceğini hepimiz biliriz, av silahlarında da, böyle bir sonuç meydana geliyor.
Titreşim dalgaları ilk önce fişek yatağında oluşur, ondan sonra namlu ucuna doğru kamerton titreşimi gibi yayılır. Çift namlularda bu titreşimler, ateş edilmyen namlu üzerinde de etki yapar, bu titreşimler süper pozelerde, çiftelere göre daha azdır.
Namluların dalgalı titreşimleri, tüfeğin geri tepmesiyle ve namlu uzunluklarıyla bağlantılıdır, bunun için uzun namluu silahlada, dalga hareketi yukarıya doğru iken kesilir, kısa namlular ise dalganın titreşim hareketi, hareketi aşağıya doğru iken kesilirler. Ayni zamanda bu titreşimler, namlunun çapı ve uzunluğuyla da eşleşirler.
Еn uygun, сaçma başlangıç hızı, ortalama 375m/s. dir. Bilinmektedir ki,saçmanın, başlangıç hızı ne kadar büyükse, karşılaştığı direnç o kadar büyük olacaktır. Denemeler şunu gösterir ki, 40-50m. mesafeye giden ve başlangıç hızları 400m. olan saçmalar, başlangıç hızlarını, dağılımını ve güçlerini, 375m. başlangıç hızıyla çıkan saçmalarla, ayni seviyeye gelirler! 400m. den daha yüksek, başlangıç hızından daha yüksek hızla sadece nikelajlı saçmalarıla ve yahutta saçmalar plastik toplayıcı(kosentratör) içinde olan fişeklerle, ateş edilmesi tevsiye edilir.
Barutun yanan gaz basıncı ve saçma ağırlığı arasında, bir bağlam ve bağlantı vardır.
Mesela saçma ağırlığını 1 gr. arttırırsak, kara barut basıncı 7-8kg/cm. de artırır.
Dumansız barut ise12 çaplı bir tüfekte 15kg/cm. 16 çapta bir tüfekte ise 22kg/cm. basıncı arttırır!
Böyle bir bağlantı ayrı saçma çeşitlerinde de oluşur.
Nikelajlı, normalinden fazla antimon olan saçmalar ve ya zink (çinkolu) saçmalar, gaz basıncını 15 bar kadar arttırır!
Gaz basıncının byümesinde, güçlü kapsullerin de büyük rolü var 100kg/cm.kadar, basıncı yükseltebilirler gücüne göre!
Basıncın artmasında, fişeklerde büyük rol oynarlar, hele ki, fişek yatağına uyumlu değilseler!
Ama saçma ağırlığını 1gr. düşürürsek, saçma hızını otomatik olarak ortalama 5m/s. de artacaktır!
Barut miktarını 0,1gr. arttırırsak, saçma hızında ve basınçta önemli değişikler oluşur,
mesela- başlangıç hızı 3-5m/s.de artar, basınç ise 20kg/cm² de artar.
Bizim ilgi alanımıza, ateşlemenin süresi de giriyor, yani bu süre iğnelerin kapsul üstüne düşmesinden-merminin namluyu terkedişine kadar zamanı kapsar.
Ateşleme süresi yivlilerde, saniyenin 0,002 si kadar, yivsizlerde ise, saniyenin 0,004 ü kadardır.
Mermi namluyu terk ettiğinde , namlu içi sürtünme, basınç vs. tüm bu reaksionlar biter.
Gaz basıncının mermi üzerinde etkisi namluyu terk ettikten sonra da devam eder ama çok kısa bir mesafe, yani sadece saçmaları, dağıtmaya yarayan bir etki bu.Bu etki namlu ucunda ne kadar çok ve etkili ise, saçmaların dağılımı o kadar büyük olur, bu basınç ne kadar az olursa, saçma dağılımı da kadar küçük olur.
Yalnız bu basınç, 12 çapta bir namlu için 50kg./cm². den az olmamalı,
16 çapta bir namlu için,90kg./cm². den az olmamalı!
Kara barutla ateş edildiğinde, namlu çıkışında , gaz basıncı daha az olur!
Bazen de dumansız barutla dahi ateş edildiğinde , namlu ucunda alev görülür, bu işlem barutun tam yanmamasından kaynaklanır!
Bunun sebepleri, barutun büyük kabuklu olması olabilir, barut tıpaların çapı, namlu çapından küçük olduğundan, kapsulün iyi ateşlenmemesi ve ya barutun kovan içinde, iyi sıkıştırılmamış olması, olabilir!
Böyle sıralarda, saçmaların hızı çok düşük olur ve namlu ucundaki, basınç çok yükselir!
Bu da atış gücünün, çok düşük ollmasına, neden olur.
Barutun, çok iyi sıkıştırılmış olması, iyi bir atış gerçekleşmesi için büyük önem taşır.
Fişek yatağındaki, gaz basıncı, barutun sıkışık olmasına bağlıdır,barut ne kadar güzel sıkıştırılmış ise, o kadar basınç iyi olacaktır, sıkıştırılmış barut ayni zamanda,saçma dağılımına ve hızına da etki yapar.Her çeşit dumansız barut fişek içinde iyi sıkıştırılmış olmalı, serbest, sıkışık olmayan barut iyi yanma geçekleştiremez. Ayni zamanda bu sıkştıma bilnçli olmalı, en uygun basınç 5-10kg. civrında olarak tespitedilmiştir.
Dış Balistik
______________________________
Merminin ve ya saçmanın , ateşli silahlardan çıkış anını ve hareketlerini inceleyen bilim dalına, balistik denir!
Dış balistik, saçmanın ve ya merminin, namludan çıkışından sonraki hareketini inceler! Namlu'yu terk ettikten sonra, saçma dağlımın'ın 15m.-20m. uzaklıktaki, şekli, bir üzüm salkımına benzer, bu (salkım'ın) geniş tarafı önde gider.
Bazı saçmalar, hele ki, namlu'ya sürtünen ve saçma grubunun kenarında kalanlar, genel dağılımdan sapabilirler. Genel saçma demetinin içindeki saçmalar da ayrılamaya başlarlar, namlu çıkışında daha çok deforme olan saçmalar, daha çabuk dağılırlar ve demetin dağılmasına sebep olurlar.
Değişik çaptaki namlular, barutun kalitesinden, basınç gazından ve hızından, namlu uzunluğundan, başka faktörler de var tabi ki, saçma dağılımını, enine ve boyuna etkileyen etgenlerdir bunlar!
Bilinir ki, saçma dağılımı, ne kadar çabuk oluşursa, o kadar saçmalar, rüzgar etkisini daha zor aşacaklardır.
Saçma dağılımın'ın uzunluğu, gideceği hedefin 1/10 ne eşit olursa, o zaman normaldır, diyebiliriz. Yani hedefimiz namlu ucundan itibaren, 30m.ise, saçma dağılımının uzunluğu 3m. olmalı.
Bu misali örnek olarak alırsak(yani saçma dağılımını 3m.olarak görürsek) ve saçma dağılımına bir bütün olarak bakarsak, göreceğiz ki, saçmaların 45% , saçma demetinin uzunluğunun 1m. sonrasında bulunur, bir sonraki 0,50m. de saçmalaın 35% bulunur ve en uç kısmında da, saçmalraın 20 % si kalır.
Bu şartlarda görünen o ki, en çok saçma yoğunlaşması, saçma dağılımının orta kısmında bulunur.
Mesafe uzadıkça , saçma dağılımının uzunluğu ve genişliği büyüyecektir!
Mesela fişek No:3 ile, 3,5mm. saçma çapı, 60m. mesafede'ki saçma dağılımın'ın, genişliği 3m. olacaktır.
Fişek No:7, saçma çapı 2,5 mm.olursa, bu dağılımın genişliği, 7m. olacaktır!
Saçmalrın, işlevsel boyutunu (yaptığı işe), hedefe çarpma hızı ve hedefte dağılımı bu boyutu gösterir!
Bunu anlamak için Bulanje'nin (aparatına), en az ard,arda, 10 atış yapılır.
Elektronik bir ölçme cihazıyla, saçaman'ın (işlevsel boyutu) ve diğer veriler çok daha net anlaşılacaktır ve saçmanın başlangıç hızı da ölçülecektir.
Saçma dağılımını anlamak için 75cm'lik çapta bir yuvarlağa, 35m. mesafeden ateş edilir.
1946 yılında "Vincestır" şirketi, saçmaları plastik toplayıcıya (konsantratör) içine koydu ve saçma dağılımı, hedefteki yuvarlakta 60% tan 80%'e çıktı, bundan sonra "Remington" ve "Pinto" şirketleri de bu uygulamaya geçtiler.
Şaçma dağılımının yoğunlyğunu sağlayan faktörlerden bazıları şunlardır :
Saçma kalitesi, barutun ateşlenmesinden meydana gelen gaz basıncı(namlu içi en yüksek gaz basıncı) fişeğin ön kısmın'ın bükülme şekli ve saçamların deforme olmaları, bütün bunlar saçma dağılmını ve yoğunluğunu etkiler.
Saçmaların yuvarlak ve düzgün olmaları da, yoğunluğu etkiler, deforme olmuş saçmalar, namlu çıkışından sonra sapma yapabilirler. Saçmanın sertliği de yoğunlukta rol oynar, saçma sertliği antimon yüzdesine ve işlemeye bağlıdır, sert saçmalar deforme olmaz ve hedefe daha toplu halde giderler, bunun için biraz pahalı da olsa, fişek üretici şirketleri nikelajlı saçmalar üretirler, bu fişeklerle isabet oranı ve yoğunluk uzun mesafelerde de korunur.
Skeet ve trap atışlarında, ayni zamanda ördek avında bu fişekler çok isabetlidir.
Saçma şekillerin değişmesi, yani saçmanın deforme olmaması için, konsentratörler kulanılır ki, saçma namludan çıkarken sürtünme yapıp deforme olmasın.
Konsntratörler, saçma dağılımını pozitif etkilediler, böyleleikle nikelaj'a da gerek kalamdı, çünkü bildiğimiz üzere nikelajlılar daha pahalıydı, birde namlu içindeki gaz basıncı da 10- 15 bar daha düşmüş oldu.
Saçma ların deformasyonunda gaz basıncının da etkisi çok, gaz basınıcı arttıkça, deforme olan saçmalar da çoğalacaktır ve ya deformasyon daha çok olacaktır.
Bunun için namlu içi basınç, 500kg/cm² yi geçirilmemeye bakılır, kaldı ki, bundan fazlası, zaten namluya da zarar verebilir.
Saçma dağılımında diğer önemli faktörü de, tıpalar oluşturur. Üretici firmaların kendi Fotolaboratuvarlarında, çok gelişmiş fotoaparatlarla(saniyenin milyonda biri hızla ) çekim yapabilen makinalar, bunlarla çekim yapılır ve görülmüştür ki, tıpalar keçe veya plastik olsun, saçmalara doğru gaz kaçırabilirler, bu esnada yüksek ısı saçmaları yumuşatabiliyor ve daha kolay deforme oluyorlar, deforme olan bir saçmayı da düzgün gitmediğini zaten söylemiştik!
Konsentratörler, gaz basıncın'ın saçma aralarına geçmesini önler!
Başka bir faktör (etken), saçmadağılımı için, fişek kıvrımı gelir! Yine çekilen hızlı resimlerle, anlaşılmıştır ki, normal eski bildiğimiz (klasik) fişek kıvrımında, saçma üzerindeki, kapak tıpa(kapakçık) saçmalara çarparak dağılmalarına neden olur, bu nedenle son zamanlarda yıldız şekilli, fişek kıvrımı kullanılır.
Her avcı, saçmanın delici (tahribat gücü) gücü ve saçma dağılımının öldürücü gücünü bilmek ister ve önemlidir de!
Belirtilir ki, tüfek çapına ve fişek dolusunda, kulanılacak saçma ve barut miktarına göre, saçma dağılımı, hedefte isabet yoğunluğu, saçmanın gideceği mesafe oranları da, değişecektir!
Saçma çapını da unutmamak lazım, ne kadar saçma çapı büyükse ve ağarsa o kadar saçma başlangıç hızını koruyabilecek, daha uzak mesafeye gidecek ve delici gücü daha büyük olacaktır.
Bu konuda saçma (dağılımı ve delici gücü) için şokların da önemi vardır.
silndir namludan çıkan saçmalar 38m'ye kadar tahribata yaparlar,
Şoklu namludan çıkan saçmalar 53m'ye kadar tahribat yaparlar.
Gördüğümüz üzere saçmaların belli mesafeden tehribat gücleri vardır ondan sonra güç kaybederler. Kanıtlanmıştır ki, saşmaların, ayni hava şartlarında, uçma mesafeleri saçma çapına bağlıdır.
Gideceği mesafe'yi, saçma çapını 100'le çarparak bulabiliriz!
Mesela: Fişek No:1 de, 4mm.çap vardır!
Yani bu işlemi yaparsak,
4mm x100 = 400m. saçmalar bu durumda 400m. mesafeye gidebilecektir!
Saçmaların tahibat(delici gücü) saçma büyüklüğüne,sertliğine ve saçma hızına bağlıdır.
Daha uzak mesafelerde, daha iri saçmalar, daha büyük son hıza sahiptirler, yani 70m.de ortalama 150m/s.de giderler,
Saçma No:7 ise, ayni hızı, yani (150m./s.)ancak 40m. ye kadar koruyabilir, ondan sonra düşer, bütün bu değerlendirmeler,her iki çeşit saçma için de, başlangıç hızı 360m/s. dir.
Bu da demektir ki, iri saçmalar, ava daha derin gireceklerdir!
Küçük çaptaki saçmalr buna karşın, ava daha fazla miktarda isabet edeceklerdir ama her zaman istenildiği derinliğe ulaşamayabilirler!
Sezon başında tavşana daha küçük çapta saçamalar, kullanabiliriz ama kış ayalarında tüy'ü kış tüyüne bürününce, daha iri saçmalar kullanmalıyz , bu tabi keklik ve diğer avlar için de geçerlidir, kaldı ki, sezon sonlarına doğru av hayvanları ürkmüş olurlar ve daha uzak mesafeden kalkarlar!
Şimdi 4 ayrı nolu fişekle, saçma delici gücünü gösteren bir tabloya bakalım !
Kod: Fişek: No:1 No:3 No:5 No:7
Saçma çapı mm. olarak
4.0 3.5 3.0 2.5
Delinmiş mesafe mm.olarak
12 10 7 5
Saçman'ın hedefi delmesi, cm. olarak, saçman'ın başalngıç hızı yaklaşık 375m/s'de.
60m'de 5.0cm. 4.0cm. 3cm. 2cm.
50m'de 5.5cm. 4.5cm. 4cm. 3cm.
40m'de 7.0cm. 5.0cm. 5cm. 4cm.
30m'de 9.0cm. 7.0cm. 6cm. 5
Burada bilinmesi gereken bir gerçek var o da 38m'den fazla silindir ve 53m'den fazla şoklu namlularda ,isabetler biraz tesadüf olacaktır!
Bazı araştırmalara ve saçma numaralarına göre, saçmaların etkili mesafesi şöyledir!
Kod: Fişek No: saçma çapı mm. etkili mesafe m.
1 4.00 116
2 3.75 108
3 3.50 85
4 3.25 78
5 3.00 66
6 2.75 58
7 2.50 54
8 2.25 33
Saçmanın etkili gücü, hedefe çarptığı andaki hıza bağlıdır, bu hız 180m/s. den aşağı olmamalı!
Saçmaların sekmesi, saçmaların çarpma anında bir açı içinde olursa gerçekleşir, bu açı 10-13 derece iken oluşur!
Saçmalar yere, suya ve diger cisimlere çarptıktan sonra, gücünü kaybederler ve dağılırlar, yine de 100m. mesafede tehlikelidirler!
Yalnız tek kurşunları unutmamalıyız, çünkü onlar sekmeye daha yatkındırlar ve karşıda bir ağaca 60 derecelik bir açıyla isabet ederse, 130m/s'de, 100 dercelik bir açyıla sekebilirler ve avcıya karşı dönebilirler!! —
